نمی دانیم فتوای مجتهدمان تغییر کرده یا خیر؛ چه کنیم؟
مسئله تقلید از مباحث مهم برای شیعیان است که از سال های گذشته تاکنون، اشکالات و شبهاتی پیرامون این موضوع مطرح شده؛ به همین منظور در شماره های متعدد، نکاتی خلاصه و مفید پیرامون این بحث ارائه خواهیم داد. فتوای
«تا انسان یقین نکند که فتواى مجتهد عوض شده است مى تواند به آنچه در رساله نوشته شده عمل نماید و اگر احتمال دهد که فتواى او عوض شده، جستجو لازم نیست». ( توضیح المسائل امام خمینی(ره)/ مسأله ۶)
تقلید عبارت است از تطبیق عمل بر رأی و نظر مجتهد جامع الشرائط؛ حال اگر مقلد یقین پیدا کند که فتوای مجتهد عوض شده به این فتوای جدید عمل می کند؛ زیرا دیگر مجتهد رأی و نظری ندارد تا مقلد بخواهد به آن عمل کند و اگر بخواهد بر همان فتوای سابق عمل کند، دیگر نمی شود گفت که او مراجعه به عالم نموده است (مدارک العروه (للإشتهاردی)؛ ج۱، ص: ۱۵۹)؛ چراکه در صورت تعارض بین دو حکم به آن حکمی که متأخر بیان شده است باید عمل کرد و حکمِ لاحق و متأخر ، ناسخِ حکمِ سابق می باشد؛ لذا در روایتی چنین آمده است که یکى از اصحاب گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود:
«أَ رَأَیْتَکَ لَوْ حَدَّثْتُکَ بِحَدِیثٍ الْعَامَ- ثُمَّ جِئْتَنِی مِنْ قَابِلٍ فَحَدَّثْتُکَ بِخِلَافِهِ- بِأَیِّهِمَا کُنْتَ تَأْخُذُ قَالَ کُنْتُ آخُذُ بِالْأَخِیرِ- فَقَالَ لِی رَحِمَکَ اللَّهُ/ بگو بدانم اگر امسال حدیثى به تو گفتم و سال آینده آمدى و به خلاف آن به تو حدیثى گفتم، به کدام عمل کنى؟ گوید: گفتم: به أخیر عمل کنم، فرمود: خدایت رحمت کند.» (وسائل الشیعه؛ ج۲۷، ص: ۱۰۹)
و اگر مقلد نمی داند که آیا فتوای مجتهد عوض شده یا خیر؟ مشهور مراجع عظام می فرمایند: تا انسان یقین نکند که فتواى مجتهد عوض شده است مى تواند به آن چه در رساله نوشته شده عمل نماید، و اگر احتمال دهد که فتواى او عوض شده، جستجو لازم نیست.
مرحوم آیه الله سید کاظم یزدی علیه الرحمه در العروه الوثقی این مسئله را چنین بیان می فرماید:
مسأله: إذا شک فی موت المجتهد أو فی تبدل رأیه أو عروض ما یوجب عدم جواز تقلیده یجوز له البقاء إلى أن یتبین الحال (العروه الوثقى ج۱، ص: ۱۴)/ اگر انسان در یکی از این موارد سه گانه ذیل شک کرد به تقلید خود ادامه دهد؛ مگر اینکه معلوم گردد:
- در زنده بودن یا مرگ مجتهد
- در تغییر فتوای مجتهد
- در از بین رفتن شرایطی که باید مجتهد داشته باشد ( مثلا عدالت)
دلیل این فتوا اصل یا قاعده استصحاب است یعنی «ابقاء ما کان» یعنی باقی گذاردن بر حالت سابقه؛ چراکه امام علیه السلام به زراره فرمود: «لَا تَنْقُضِ الْیَقِینَ أَبَداً بِالشَّکِّ وَ إِنَّمَا تَنْقُضُهُ بِیَقِینٍ آخَرَ » (وسائل الشیعه ؛ ج۱ ؛ ص۲۴۵) دایره پایبندی به علم و یقین دائمی است مگر آنکه یقین جدیدی به وجود آید که در این صورت باید به این یقین پایبند بود لذا امام علیه السلام فرمود: «ای زراره هیچگاه یقینت را به خاطر شکی که بر تو عارض شده نشکن».
بنابراین اگر شک و احتمال بدهیم که فتوای مرجع تقلیدمان تغییر کرده باید به همانچه در گذشته فتوا داده و در رساله و یا استفتائات او آمده بود عمل نماییم .
والحمدلله رب العالمین
گردآوری: حجت الاسلام داود دهقانی
