پرهیزکاران و مجرمان در روز قیامت چگونه محشور می شوند؟

کتاب «معاد استدلالی» اثری از مرکز تحقیقات اسلامی است که در ۱۵ بخش به موضوع معاد پرداخته که در شماره های گوناگون تقدیم حضور شما علاقمندان می گردد.

حشر انسان با چهره حقیقى

از مـنـابـع و مـتـون اسـلامى برمى آید که در روز قیامت انسانها با چهره حقیقى و حقیقت باطنیشان مـحـشـور مـى شـونـد، بـه ایـن مـعـنـا کـه سـرشـت بـاطـنـى و سـیـرت حـقـیـقـى هـر کـس بـا اعمال و اعتقادات او شکل مى گیرد.

اگـر شـخـصـى داراى عـقـایـد بـاطـل و اعـمال و رفتار زشت و ناپسند باشد در زمره ((مجرمان)) محسوب و حشر خاصى متناسب با چهره باطنى اش دارد.

امـا گـر شـخـص از اهـل ایـمـان و داراى اعـتـقـادات درسـت و اعـمـال پـسـنـدیـده و نـیـکـو باشد جزو گروه ((پرهیزکاران)) بشمار مى رود، و از حشر ممتازى برخوردار مى گردد.

در اینجا به برخى از آیات و روایاتى که در رابطه با حشر مجرمان و پرهیزکاران وارد شده است ، مى پردازیم .

کیفیت حشر مجرمان در قرآن

در مورد کیفیت حشر مجرمان چند دسته آیات وجود دارد، که هر کدام بخشى از وقایع تلخ و صحنه هاى وحشتناک آن را بازگو مى کنند.

دسته اوّل آیاتى است که در آنها کلمه حشر بکار رفته است ، و برخى از آن آیات عبارتند از:

((یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقینَ اِلىَ الرَّحْمنِ وَفْداًَ وَ نَسُوقُ الُْمجْرِمینَ اِلى جَهَنَّمَ وِرْداً))

در آن روز که پرهیزکاران را دسته جمعى بسوى خداوند رحمان (و پاداشهاى او) محشور مى کنیم ، و مـجـرمـان را (هـمـچـون شـتـران تشنه که به سوى آبگاه رانده مى شوند) به سوى جهنم مى رانیم .

((وَ نَحْشُرُهُمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ عَلى وُجُوهِهِمْ عُمْیاً وَ بُکْماً وَ صُمّاً مَاْویهُمْ جَهَنَّمُ))

و روز قـیامت ، آنها را بر صورتهایشان محشور مى کنیم ، در حالى که نابینا و گنگ و کرند، و جایگاهشان دوزخ است.

((یَوْمَ یُنْفَخُ فِى الصُّورِ وَ نَحْشُرُ الُْمجْرِمینَ یَوْمَئِذٍ زُرْقاً))

روزى که در ((صور)) دمیده مى شود؛ و مجرمان را با بدنهاى کبود، در آن روز جمع میکنیم .

دسـتـه دیـگـر آیاتى است که در آنها مساءله حشر مجرمان در صحراى قیامت بدون ذکر کلمه حشر آمـده اسـت ، کـه ایـن گـونه آیات خود به چند دسته تقسیم مى شوند و هر یک از زاویه اى خاص به حشر مجرمان و چگونگى آن پرداخته است .

برخى از این آیات عبارتند از:

((یـَوْمَ یـَخـْرُجُونَ مِنَ الاَْجْداثِ سِراعاً کَاَنَّهُمْ اِلى نُصُبٍ یُوفِضُونََ خاشِعَهً اَبْصارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّهٌ ذلِکَ الْیَوْمُ الَّذى کانُوا یُوعَدُونَ))

هـمـان روز کـه از قـبرها بسرعت خارج مى شوند، گویى به سوى علامتهایى مى دوند در حالى که چشمهایشان از شرم و وحشت به زیر افتاده و پرده اى از ذلت و خوارى آنها را پوشانده است ! این همان روزى است که به آنها وعده داده مى شد!

((یُعْرَفُ الُْمجْرِمُونَ بِسیماهُمْ فَیُؤْخَذُ بِالنَّواصى وَ الاَْقْدامِ))

مـجـرمـان از چـهـره هـایـشان شناخته مى شوند؛ و آنگاه آنها را از موهاى پیش سر، و پاهایشان مى گیرند (و به دوزخ مى افکنند)!

(( … وَ کـانَ یـَوْمـاً عـَلَى الْکـافـِریـنَ عـَسیراًَ وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظّالِمُ عَلى یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِى اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبیلاً))

و آن روز، روز سـخـتـى بـراى کافران خواهد بود! و روزى ( را به خاطر آور که ) ستمکار دست خـود را (از شـدت حـسـرت ) بـه دنـدان مـى گـزد و مـى گـویـد: ((اى کـاش بـا رسول (خدا) راهى برگزیده بودم !))

((وَ یَوْمَ تَقُومُ السّاعَهُ یُبْلِسُ الُْمجْرِمُونَ))

آن روز که قیامت برپا مى شود مجرمان در نومیدى و غم و اندوه فرو مى روند!

((وَ یَوْمَ الْقِیامَهِ تَرَى الَّذینَ کَذَبُوا عَلَى اللهِ وُجُوهُهُمْ مُسْوَدَّهٌ))

و روز قیامت کسانى را که بر خدا دروغ بستند مى بینى که صورتهایشان سیاه است !

((فـَاِذا جـاءَتِ الصـّاخَّهَُ … لِکـُلِّ امـْرِى ءٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَاءْنٌ یُغْنیهَِ … وُوُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ عَلَیْها غَبَرَهٌ تَرْهَقُها قَتَرَهٌَ اُولئِکَ هُمُ الْکَفَرُهُ الْفَجَرَهُ))

هـنـگامى که آن صداى مهیب [صیحه رستاخیز] بیاید(کافران در اندوه عمیقى فرومى روند)!… در آن روز هـر کـدام از آنـهـا وضـعـى دارد کـه او را کـامـلاً بـه خـود مـشغول مى سازد! … و صورتهایى در آن روز غبارآلود است ، و دود و تاریکى آنها را پوشانده است ، آنان همان کافران فاجرند!

کیفیت حشر مجرمان در روایات

مـعـاذ از پـیـامـبـر اکـرم (ص ) در مـورد آیـه ((یـَوْمَ یـُنـْفـَخُ فـِى الصُّورِ فـَتـَاءْتـُونـَ اَفْواجاً)) سؤ ال کرد که مراد از دسته دسته مى آیند چیست ؟ پیامبر(ص ) فرمود:

((… ده گـروه از امـت من در روز قیامت به صورت پراکنده محشور مى شوند. خداوند این ده گروه را از جـمـله مـسـلمـانـان جـدا مـى کـنـد و صـورتـشـان را تـغـیـیـر مـى دهـد؛ گـروهـى بـه شکل میمون برانگیخته مى شوند، گروهى به صورت خوک ،گروهى وارونه، پاها به بالا و سـر بـه پـایـیـن و بـاایـن حـال کـشـیـده مـى شـونـد، عـده اى کـور و بـعـضـى لال و کـر که تفکر نمى کنند، گروهى زبانهایشان را مى جوند پس چرک از دهانشان بیرون مى آید، بعضى دست وپا بریده و گروهى بر شاخه هایى از آتش ، کشیده شده ، عده اى بدبوتر از مردار و گروهى لباسهاى آتشین پوشیده اند.

آنـان کـه بـه صـورت مـیـمـون هـسـتـنـد، سـخـن چـیـنـانـنـد. آنـان کـه بـه صـورت خـوک هـسـتـنـد اهـل مال حرامند. امّا وارونه ها، رباخوارانند و کوران ، حاکمان به جور و ستم . کر و لالها کسانى انـد کـه نـسـبـت بـه اعـمـال خـود عُجب داشته و خودپسند بودند. آنانى که زبانشان را مى جوند، دانشمندان و حاکمانى هستند که کردارشان با گفتارشان مخالف بوده است.

دست و پا بریده ها، کـسانى اند که همسایه را اذیت مى کردند. بر شاخه هاى آتش کشیده ها کسانى مى باشند که از مـردم نـزد پـادشـاه ، جـاسوسى و سخن چینى مى کردند. آنانى که بدبوتر از مردارند آنهایى هـسـتـنـد کـه از شـهـوات و لذتـهـا بـرخـوردار و حـق الهـى را کـه در مـال آنـها بوده ، نمى پرداختند. آنان که لباسهاى آتشین پوشیده اند، متکبران و فخر فروشها هستند.))

امام صادق (ع) مى فرماید:

((کـسـانى که با مسلمانها دورو بودند ، در حضور بندگان خدا طورى سخن مى گفتند و در غیاب آنان طور دیگر، در قیامت دو زبان از آتش دارند.))

در روایتى دیگر پیامبر (ص ) فرمود:

((کسى که اهل گناه بزرگ ، زنا و لواط باشد، بدبوتر از مردار به دوزخ مى افتد، کسى که مـیـان هـمـسـران خـود بـه عـدالت رفـتـار نـکـنـد در قـیـامـت بـه دسـت او غـل و زنـجـیـر مـى زنـنـد، کـسـانـى کـه در دنـیـا مـتـکـبرند، در قیامت با قیافه هایى بسیار خُرد، لگدمال مى شوند.))

کیفیت حشر پرهیزکاران در قرآن

انـسـان هـاى مـؤمـن کـه مـعـتـقـدات بـاطـنـى و ایـمـان قـلبـى خـویـش را بـا اعـمـال صـالح و نـیـکوکارى آمیختند، و پایبندى عملى خویش را به باورهاى دینى نشان دادند؛ و بـر ایـن تـعـهـد واقـعـى ثابت و پایدار ماندند؛ حشر ممتاز و ویژه اى دارند که در صحنه محشر مشهود همگان بوده ، و مایه تعجب و تحسین دیگران خواهد بود.

حشر پرهیزکاران در آیات بسیارى از قرآن کریم طرح و ترسیم شده است ، که در اینجا برخى از آنها را مى آوریم . از جمله قرآن مى فرماید:

((یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقینَ اِلَى الرَّحْمنِ وَفْداً))

در آن روز کـه پـرهـیزکاران را دسته جمعى به سوى خداوند رحمان (و پاداشهاى او) محشور مى کنیم .

((مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ خَیْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ امِنُونَ))

کـسـانـى کـه کـار نـیـکى انجام دهند پاداشى بهتر از آن خواهند داشت ، و آنان از وحشت آن روز در امانند!

((وَ یَوْمَ تَقُومُ السّاعَهُ یَوْمَئِذٍ یَتَفَرَّقُونََ فَاَمَّا الَّذینَ امَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ فَهُمْ فى رَوْضَهٍ یُحْبَروُنَ))

آن روز کـه قـیـامـت بـرپـا مـى گـردد (مـردم ) از هـم جـدا مـى شـونـد؛ امـا آنـان کـه ایمان آورده و اعمال صالح انجام دادند، در باغى از بهشت شاد و مسرور خواهند بود.

مؤ منان پرهیزکار در آن روز با نور ایمان محشور مى شوند:

((یـَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنینَ والْمُؤْمِناتِ یَسْعى نُورُهُمْ بَیْنَ اَیْدیهِمْ وَ بِاَیْمانِهِمْ بُشْریکُمُ الْیَوْمَ جَنّاتٌ تَجْرى مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهارُ خالِدینَ فیها ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ))

(این پاداش بزرگ ) در روزى (قیامت) است که مردان و زنان با ایمان را مى نگرى که نورشان پـیـش رو و در سمت راستشان بسرعت حرکت مى کند (و به آنها مى گویند:) بشارت باد بر شما امـروز به باغهایى از بهشت که نهرها زیر (درختان ) آن جارى است ، جاودانه در آن خواهید ماند! و این همان رستگارى بزرگ است !

در روز حـشـر پـرهـیـزکـاران تـرس و انـدوهـى نـداشـتـه و خوشحال و مسرورند:

((((یا عِبادِ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ وَ لا اَنْتُمْ تَحْزَنُونَ))

اى بندگان من ! امروز نه ترسى بر شماست و نه اندوهگین مى شوید!

((وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُسْفِرَهٌَ ضاحِکَهٌ مُسْتَبْشِرَهٌ))

چهره هایى در آن روز گشاده و نورانى است ، خندان و مسرور است .

کیفیت حشر پرهیزکاران در روایات

امام جعفر صادق (ع ) در این زمینه مى فرماید:

((اَلْقِیامَهُ عُرْسُ الْمُتَّقینَ))

قیامت جشن عروسى پرهیزکاران است !

باز آن حضرت فرمود:

((عـلى (ع) از رسـول خـدا (ص) دربـاره تـفـسـیـر ایـن آیـه : ((یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقینَ اِلَى الرَّحْمنِ وَفـْداً)) پـرسـیـد، فـرمـود: اى عـلى ! به درستى که (مراد از) ((وفد)) نیست مگر سواران ، آنان مردانى هستند که پرهیزکار و خداترس بودند، پس خداوند آنان را دوست داشت . و (به مقام ویژه ) اخـتـصـاص داد، و از اعـمـالشان راضى بود، و آنها را ((پرهیزکاران )) نامید، سپس فرمود: اى عـلى ! سـوگـنـد بـه کـسـى کـه دانـه را شـکافت ، و جان را آفرید آنان از قبرهایشان خارج مى شوند، و سفیدى صورتشان مانند سفیدى برف است ، بر تنشان لباسهایى است که سفیدى آن همچون سفیدى شیر است ، بر پاهایشان کفشهایى است که بندهایش از لؤ لؤ است که درخشش دارد …

بـا هـر شـخـصـى از پـرهیزکاران هزار فرشته ، از پیش روى او و سمت راست و سمت چپش مى بـاشـد … (رسـول خـدا (ص )) فـرمـود: سـپـس خـداونـد جبار به فرشتگانى که با او هستند مى گوید: دوستان مرا به بهشت محشور کنید، آنها را با خلایق نگه ندارید، چون خشنودى من از آنان قـبـلاً مـحـقـق شـده و رحـمـت مـن بـر آنـان واجـب گـشـتـه … آنـگـاه عـلى (ع ) پـرسـیـد: اى رسول خدا (ص ): آنها کیانند؟ فرمود: آنان تو و شیعیان تواند.))

رسول خدا (ص) خطاب به على (ع) فرمود:

((… اى عـلى ! تـو و شـیـعـیـانـت بر حوض (کوثر) هستید، هر کس را که دوست داشته باشید (از حـوض کـوثـر) مى آشامد، و هر کس را که دوست نداشته باشید نمى آشامد، و شما در روز وحشت بـزرگ (قـیامت ) در سایه عرش ‍ هستید، مردم در وحشتند، ولى شما وحشت نمى کنید، مردم اندوهگین هستند، اما شما اندوهگین نیستید ….))

امام صادق (ع ) فرمود:

((هـنـگـامـى کـه خـداونـد بـنـده مـؤمـن را از قـبـر خـارج مـى کـنـد، بـا او مـوجـودى بـه شـکـل انـسان (شاید تجسم ایمان و تقوى ) است که پیشاپیش او حرکت مى کند، هرگاه بنده مؤمن صـحـنـه هـراس آورى از صـحـنه هاى ترسناک قیامت را مشاهده مى کند، آن همراه به او مى گوید: وحـشت نکن و اندوهگین مباش ، و بشارت باد بر تو سرور و کرامت از سوى خداى عزیز و بلند مرتبه ؛ تا اینکه در پیشگاه خداوند عزیز و بلند مرتبه مى ایستد، پس حسابرسى آسانى مى شـود، و بـه او دسـتـور داده مى شود که وارد بهشت شو و آن همراه جلوى او مى باشد، بنده مؤ من به او مى گوید: خدا ترا رحمت کند چه همراه خوبى (برایم ) بود … ))

در روایتى دیگر از پیامبر (ص ) چنین آمده است :

((آگـاه بـاشـیـد، هـر کـه عـلى را دوست بدارد، خداوند نامه عملش را به دست راستش دهد و با او هـمـانـند حساب انبیاء ، محاسبه کند… . آگاه باشید، هر که على (ع ) را دوست داشته باشد، روز قـیـامت در حالى که صورتش مانند بدر (ماه شب چهارده) مى درخشد محشور شود… . آگاه باشید، هـر کـه عـلى (ع ) را دوسـت داشـتـه بـاشـد، خـداونـد بـراى او آزادى از آتـش و گـذشـت از پل صراط و امنیّت از عذاب را مى نویسد….))

امان یافتگان از وحشت قیامت

از امام صادق (ع) روایت شده است که هر کسى برادر مؤمنش از او یارى بخواهد و ناراحتى او را بـرطرف کند یا احتیاجش را برآورده نماید، در مقابلِ آن، هفتاد رحمت براى وحشت روز قیامت به او خواهد رسید.

چند خصلت ، موجب ایمن بودن از وحشت روز قیامت براى مؤ من مى شود: احترام به پیرمرد مسلمان ، دفـن شـدن در حـرم ، مـردن در حـرم خـدا یـا پیامبر، نهادن دست بر روى قبر و خواندن هفت مرتبه سوره قدر، کسى که زمینه گناه یا زنا برایش فراهم شود و از ترس خدا از آن دورى کند. کسى کـه در بـرابـر مـردم بر خویشتن غضب کند (انصاف دادن به مردم ) و کسى که در راه مکه چه در رفتن یا برگشتن بمیرد و کسى که چشمش از ترس خداوند گریان باشد.

شـخـصـى از امـام بـاقـر(ع) سـؤال کـرد کـه روز قـیـامـت ، رسـول خـدا(ص ) و امـیـرالمـؤ مـنـیـن (ع) و شـیـعـیـان او کـجـا هـسـتـنـد؟ حـضـرت فـرمـود: رسـول خـدا، عـلى و شـیـعـیـان او بـر کـوه بـلنـدى از خوشبوترین مشک بر منبرهایى از نور مى بـاشـنـد. مـردم در حـال انـدوه هـسـتـنـد و ایـشـان انـدوهـنـاک نـمـى بـاشـنـد و مـردم در حال وحشتند و ایشان وحشت ندارند … .

شاکیان در قیامت

روز قیامت عده اى از انسان شکایت مى کنند:

در قرآن آمده است که پیامبر (ص) در روز قیامت نزد خداوند شکایت کرده ، مى گوید:

((یا رَبِّ اِنَّ قَوْمىِ اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْانَ مَهْجُوراً)

پـروردگـارا ! قـوم مـن از قـرآن هـجـرت کـردنـد (یـا نـخـوانـدنـد و یـا نـخـواسـتـنـد بفهمند، یا عمل نکردند و یا به دیگران نرساندند).

رسول خدا (ص) فرمود:

سـه چـیـز روز قـیـامـت ، بـا حـالت شـکـایـت بـه صـحـنـه مـى آیـنـد: قـرآن ، مـسـجـد و عـتـرت رسول اکرم (ص )، قرآن مى گوید: ((یا رَبِّ حَرَّ فُونى وَ مَزَّقُونى )) پروردگارا! مرا تحریف کـردند و پاره پاره کردند. و مسجد مى گوید: ((یا رَبِّ عَطَّلُونى وَ ضَیَّعُونى )) خدایا! مرا رها کـردنـد و ضـایـع ساختند. و اهل بیت پیامبر مى گویند: ((یا رَبِّ قَتَلُونا وَ طَرَدُونا وَ شَرَّدُونا)) خداوندا ! ما را کشتند و تبعید و آواره مان ساختند.