مولف: تضمین خیلی از ظرایف آیات را آشکار می کند / ناقد: ترجمه آیات متناسب با کاربرد تضمین نیامده است

جلسه نقد کتاب «تضمین در قرآن از نگاه مفسرین» به همت معاون پژوهشی مدرسه حضرت ولیعصر(عج)، با حضور طلاب برگزار شد.

در این جلسه حجت الاسلام حمید الهی دوست به عنوان مولف کتاب و علی زاهدپور عضو هیئت علمی دانشگاه به عنوان ناقد حضور داشتند.

در ابتدا، حجت الاسلام حمید الهی دوست، مؤلف کتاب «تضمین در قرآن از نگاه مفسرین» اظهار کرد: ما تضمین را در باب حرف دنبال می کنیم، بحث تضمین این است که گاهی یک فعل با حرفی متادی می شود، مثلاً در آیه ای از قرآن کریم که دستور به اقامه نماز می دهیم، می توانیم به این نحو معنا کنیم، برای نماز بلند شوید یا اینکه معنا کنیم مشتاقانه برای نماز بلند شوید واینجا تضمین مفهوم پیدا میکند.

وی تصریح کرد: ما دو قسم تضمین داریم، یک نوع اینکه فعلی معنای فعل دیگری پیدا می کند و معنای خود را از دست می دهد و نوع دیگر تضمین این است که فعلی مفهوم فعل دیگر را دربردارد ولی معنی خود را از دست نمی دهد.

مولف در باب سیر نگارش کتاب گفت: ما می توانستیم از ابتدای قرآن کریم آغاز کرده و هرکجا که تضمین بکار رفته بود، در کتاب خود بیان کنیم، ولی برای اینکه از تکرار آیات ممانعت کنیم ما از صورتِ ساختاری الفبایی در نگارش کتاب بهره بردیم که حجم کتاب زیاد نشود.

وی متذکر شد: بخشی از کتاب هم درباره فواید تضمین ذکر شده است، به عنوان مثال علامه طباطبایی در آیه ای از قرآن کریم که از شیطان سوال پرسیده می شود که چه چیز تو را مجبور به عدم سجده کرده است، «لام» را زائد نمی داند و معنای واداشتن می دهد در حالی که خیلی از مفسرین آن را زائد ترجمه کرده اند.

حجت الاسلام الهی دوست عنوان کرد: در کل بیش از ۴۰۰تضمین در قرآن کریم بکار رفته است که در این کتاب ۲۱۸آیه آن مورد بحث و نظر قرار گرفته است.

اساتید حوزهای علمیه به تضمین به صورت شایسته نپرداخته اند

در ادامه علی زاهدپور در جایگاه ناقد گفت: تضمین یا همان اشراق از جمله مباحثی است که در علوم قرآنی و مباحث تفسیری از آن بهره برده شده است.

وی بیان کرد: تضمین از جمله موضوعاتی است که علاقه مندان به تفسیر قرآن حتما باید از آن اطلاع داشته باشند.

استاد دانشگاه عنوان کرد: نخستین بار که ما با بحث تضمین در کتاب های آموزشی مواجه شدیم در کتاب مغنی ابن هشام است ولی متاسفانه اساتید حوزوی آنچنان که باید و شاید به بحث تضمین نپرداخته اند.

وی متذکر شد: باید در کتاب های آموزشی حوزه های علمیه به این قبیل موضوعات چون تضمین پرداخته شود تا طلاب با این مباحث بیگانه نباشند.

حجت الاسلام الهی دوست خاطرنشان کرد: در این کتاب همه موارد تضمین قرآن نیامده است و شاید ۷۰درصد از تضامین بیان شده است، گرچه نگارش این کتاب در نوع خود بی بدیل است چون به این موضوع توسط دیگران پرداخته نشده است.

وی یادآور شد: ما آنچه که در کتابهای آموزشی صرف و نحو کمبود داریم، عدم توجه به معنا و مفهوم برای فارسی زبانان است، نکاتی که به یک فارسی زبان در فهم این کتاب کمک می کند، در این کتاب « «تضمین در قرآن از نگاه مفسرین» نیامده است.

زاهدپور عنوان کرد: در حقیقت کتابهای آموزشی صرف ونحو باید برای فارسی زبانان بومی سازی شود، مثلاً باید تذکر دهیم اسم فاعلی در عربی همان صفت فاعلی در فارسی است و یا اینکه اسم مشبه در عربی می تواند هم صفت فاعلی و هم صفت مفعولی برای فارسی باشد.

وی اذعان کرد: بنابراین یکی از جاهایی که بحث تضمین کاربرد دارد در معناکردن آیات قرآن کریم است، ما انتظار داشتیم در کتاب مذکور به ترجمه های آیات قرآن متناسب با کاربرد تضمین اشاره می شد، چرا که اگر چنین نشود، این کتاب صرفا یک گردآوری محسوب می شود و کار تحقیقی و تالیفی جدی صورت نگرفته است.

در ادامه حجت الاسلام الهی دوست، مولف کتاب پاسخ داد: ما خود نیز قبول داریم که بحث ترجمه آیات در این کتاب باید قوی تر عمل می شد، ولی چون زمان بَر بود ابتدا این قسمت کتاب چاپ شد و در ادامه حتما تکمیل خواهد شد، ولی علی ای حال تاکید داریم که ترجمه های قرآن کریم شیخ انصاریان به بحث تضمین نزدیکتر از دیگران است.

وی ابراز کرد: اما چالش جدی در این بحث آنجا مطرح می شود که چنانچه مبنا را فقط یک مفسر چون ابن هشام درنظر بگیریم تضمین یعنی فعلی معنای فعل دیگری گرفته ولی دیگر مفسرین قائل به این بوده که تضمین می تواند فعلی یا شبه فعلی معنای فعل دیگری را هم به خود بگیرد، بنابراین طبق نظرات مفسرین، مجموع نظرات برای تضمین دراین کتاب آوردیم.

مولف کتاب خاطرنشان کرد: تضمین یک معنای اصطلاحی است و در آیات و روایات به آن تاکید نشده است، تضمین یک بحث ادبی در ادبیات عرب است و دستوری از اسلام برای کنکاش دراین مورد نداریم، بنابراین طبق همه نظرات علما و صاحب نظران، در بحث تضمین اقدام کردیم.

وی متذکر شد: این کتاب صرفا گردآوری نیست، چونکه در آیات زیادی بحث تضمین صراحت ندارد و با کنکاش و تحقیق تضامین قرآن را کشف کردیم، استخراج منابع و گزارش از تضامین و ارائه منابع مختلف تفسیری خود مدعی کار فاخر صورت گرفته است.

زاهد پور، ناقد این جلسه تاکید کرد: حقیقت امر آن است که صرف نظر کردن از ترجمه مناسب و کامل برای آیات تضمین دار یک غفلت بزرگ در این کتاب بود چرا که برخی اوقات اِشکال و ابهام ایجاد می شود، هنر تضمین در بیان ترجمه آیات خود را نشان می دهد.

وی بیان کرد: ارجاعاتی که در این کتاب آورده شده از لحاظ زمانی، تقدم ها رعایت نشده ومتاخرها و متقدم ها جابجا استفاده گشته، همچنین مکرراً به تفسیر المیزان ارجاع داده شده درحالی که تفسیرالمیزان ضمن احترام و ارزش ولی تفسیر قابل استناد از لحاظ ادبی بشمار نمی آید.

استاد دانشگاه اظهار کرد: در کل وقتی تضمین آیات بیان می شود، حتما ترجمه قابل استناد باید برای خواننده بیان گردد تا مانع از ابهام شود.

در ادامه علی زاهدپور ناقد کتاب به چند مورد از نکات اشکالی در تالیف این کتاب از جمله ایراد در برخی جملات مقدمه و چرایی آورده شدن کلید واژه در کتاب اشاره کرد.

وی افزود: البته کثرت منابع بهره برده شده در تالیف کتاب از جمله مزیت های این کتاب است، به نحوی که طبق اعلام مولف، بیش از ۳هزار مراجعه به منابع شده است، نداشتن غلط املایی با توجه به اینکه آیات متعدد قرآنی در آن ذکر شده، قابل تحسین است.

استاد دانشگاه گفت: ترجمه مناسب آیات، جلوه ظهور و بروز تضمین در آیات است.

حجت الاسلام الهی دوست پاسخ داد: ما در این کتاب قصد داشتیم که به خواننده نشان دهیم تفسیرهای متعدد چه میزان به تضمین توجه کرده اند، همچنین ما معتقدیم المیزان یک تفسیر مورد احترام است که نباید از آن غفلت کرد و یک تفسیر ادبی- حدیثی خوبی است.

وی تصریح کرد: ما اطلاع داشتیم که آوردن کلیدواژه در نگارش کتاب، مرسوم نیست، ولی خلاف رسم عمل کردیم، چرا که معتقدیم چون نگارش مقاله، باید کلید واژه برای کمک به محققین آینده، بیان شود.

استاد حوزه خاطرنشان کرد: تضمین خیلی از ظرایف آیات قرآن را آشکار می کند و جای بحث و نظر برای عاشقان تفسیر و مفسرین است لذا این کتاب می تواند منبع آغازین خوبی برای علاقه مندان به بحث تفسیر باشد، گرچه منکر ایرادات و اشکالات نیستیم.