ترفند استعمار پیر برای تغییر زبان در هندوستان/ داعی الاسلام تنها مبلّغ شیعه بود که مقابل تغییر زبان فارسی در هند ایستاد

سیدجعفر هاتف الحسینی نویسنده کتاب میسیولوژی است. او چند سالی است با پژوهش در علم میسیولوژی و اسناد تاریخی تبشیری توانسته تکنیک های مسیحیت تبشیری را شناسایی کند و همین طور به مطالعه تاریخ معاصر حوزه علمیه پرداخته است.

وی معتقد است: سید علی داعی الاسلام بعد از سفر به هندوستان وقتی فهمید استراتژی مسیحیت تبشیری در هندوستان عوض شده و مناظره الهیاتی توسط میسیونرهای اروپایی کنار گذاشته شده است. او هم سبک دفاع از تشیع در بین شیعیان هندوستان را تغییر داد. داعی الاسلام به جای مناظره الهیاتی به حفظ زبان فارسی پرداخت.

سید محمد علی داعی الاسلام کیست و چرا در هندوستان به تدوین زبان فارسی پرداخت؟

سید محمد علی داعی الاسلام (متولد ۱۲۵۴– متوفی ۱۳۳۰) روحانی، شاعر، ادیب، پژوهشگر و فرهنگ نویس ایرانی و از علمای اصفهانی در قاجار بود که با کشیشان انگلیسی مطرح مثل ویلیام ست کلر تیزدال مناظره کرد بود. بنیانگذار مجله الاسلام (اولین مجله دینی ایران) بود که به صورت ماهانه متن مناظرات الهیاتی خودش با کشیشان خارجی به چاپ می رساند و از این طریق جواب قانع کننده به شبهات میسیونرها بدهد.

او روحانی شیعه بود که تسلط به زبان انگلیسی و لغت عبرانی داشت. در ۱۲۸۳ ش به حج رفت. در بازگشت به هند عزیمت کرد و در آن جا زبان اردو آموخت و مجله‌ای به نام دعوهالاسلام را در بمبئی برای پاسخ به شبهات علیه اسلام دایر کرد. سپس برای همیشه به حیدرآباد دکن کوچ کرد و استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه عثمانیه این شهر شد. در این ایام به فراگیری زبان‌های پهلوی، اوستایی، گجراتی، بهاشا و سنسکریت مشغول شد، چندان که در رشته زبان‌شناسی شرق دانش گسترده به دست آورد.

او سال‌ها سمت استادی دانشگاه عثمانیه را به عهده داشت. پس از آن به درخواست دولت دکن به بررسی ریشه لغات فارسی پرداخت و واژه‌نامه‌ای فارسی به فارسی در پنج جلد به نام فرهنگ نظام در هند تألیف کرد و در ۱۳۰۵ ش آن را در هند چاپ و منتشر کرد.

سید محمد علی داعی الاسلام در مجله الاسلام در ۱۲۰ سال پیش آرزوی خود را برای فرستادن مبلغان شیعه به آمریکا می نویسد. داعی الاسلام بعد از سفر به هندوستان استراتژی خود را عوض می کند و به جای مناظره الهیاتی به تدوین رشته دانشگاهی زبان فارسی و حفظ زبان فارسی در هندوستان پرداخت.

زبان فارسی چه نقشی در حفظ هویت فرهنگی شیعه در هندوستان داشت؟

مقام معظم رهبری سخنرانی پیرامون نقش زبان فارسی در هند دارند که بدین شرح است« در هند این معنا کاملًا واضح است آن وقتی‌که کمپانی انگلیسی -هند شرقی وارد هند شد، یکی از اولین تلاش‌هایش این بود که زبان فارسی را کنار بزند. اول زبان اردو را که ملاحظه می‌کنید، ابتدا رسمی کردند، برای اینکه زبان فارسی را کنار بگذارند؛ بعد خودِ زبان اردو را هم کنار زدند و زبان انگلیسی را زبان رسمی کردند! از اوایل قرن نوزدهم این کار شروع شده و تا امروز هم ادامه دارد.

اگر شما امروز به هند تشریف ببرید و با مردمِ غیر طبقات پایین انگلیسی حرف بزنید، همه آن را می‌دانند؛ چون زبانشان است. زبان رسمی، زبان دولتی و زبان اداری، زبان انگلیسی است؛ یک روز همین‌ها زبان فارسی بوده است؛ یعنی زبان رسمی، زبان حکومت، زبان دیوان، زبان مراسلات و احکام و قوانین، فارسی بوده است. حالا ما می‌خواهیم این را برگردانیم؛ به چه وسیله‌ای می‌شود این زبان را برگرداند؟ ما گلستان سعدی و دیوان حافظ و کتابهای فارسیِ همان چیزهایی که از نسلهای گذشته، این زبان و ادبیات و فرهنگ را دارند منتقل می‌کنند، می‌فرستیم؛ آن‌ها هم استقبال می‌کنند و می‌خوانند؛ این نقش ادبیات است، که به نظر بنده بسیار حایز اهمیت است. ( ۱۳۷۰/۱۲/۰۵)

استراتژی تغییر زبان فارسی مخصوص هندوستان بود یا در مناطق دیگر اسلامی هم انجام شد؟

تغییر زبان؛ مخصوص هندوستان نبود بلکه در جوامع اسلامی دیگری به شکلی محدود همچون ترکیه رخ داد. در ترکیه رسم الخط عوض شد و به جای آن از رسم الخط لاتین استفاده کردند. در ایران در دوره پهلوی برخی انجمن های فارسی وابسته میسیونرهای خارجی خواستار تغییر رسم الخط فارسی به لاتین شدند. حکومت پهلوی هم از این موضوع حمایت کرد ولی با ورود علمای بزرگ این ماجرا منتفی شد. علمای بزرگ فهمیدند تغییر رسخم الخط باعث شکست هویتی شیعی در چندین نسل در ایران خواهد شد، برای همین به مخالفت پرداختند.

تغییر زبان و رسم الخط به زبان کشورهای سلطه گر چه عواقبی دارد؟

جامعه شناسان ضد استعمار کتاب هایی در مورد تغییر فرهنگ توسط میسیونرهای مسیحی دارند. دکتر هدر شارکی در کتابش، نقش میسیونرها در تغییر فرهنگ بوسیله زبان و آداب و رسوم در منطقه آسیا و آفریقا بررسی کرده است.

باید گفت تغییر رسم الخط در ایران باعث شکست هویتی می شد چرا که بعد ۸۰ سال رسم الخط فارسی فراموش می شد و برای خواندن کتب فارسی با رسم الخط فارسی باید مترجم استخدام می کردند. حتی خواندن قرآن هم برای ما سخت می شد. دقیقا این یک شکست هویتی بود، چرا که بین دو نسل فاصله هویتی ایجاد می شد و افراد از گذشته و نسل خود خبر نداشتند. جالب است هنوز برخی رسانه های خارجی قصد دارند از این روش قدیمی برای ضربه زدن به هویت ایرانی استفاده کنند. وقتی رسم الخط عوض شود نسل های بعدی ایرانی دیگر نمی توانند حافظ، گلستان سعدی و کتاب های ایرانی که در برگیرنده آیات قرآن و روایات را بخواند. این یعنی نسل ایرانی دیگر ایرانی نیست!!

نظر شما در مورد اقدامات داعی الاسلام چه بود؟

داعی الاسلام توانست با تدوین کتب و تدریس کلاسیک، زبان فارسی را در هندوستان زنده نگه دارد و با تربیت شاگردانی که هنوز در قید حیات هستند زبان فارسی به عنوان رشته ای در دانشگاه هندوستان تدریس می شود. کتاب های در مورد زندگی این مرد بزرگ نوشته شده است؛ کتاب زندگانی ،افکار و آثار مولف فرهنگ نظام، (سید محمد علی داعی الاسلام) از دکتر مصطفی مجد از جمله آنها است.

داعی الاسلام با اینکه اجازه تدریس علوم منقول و معقول را از علمای بزرگ ایران داشت ولی در هندوستان خود را وقف حفظ زبان فارسی به عنوان هویت شیعیان هند کرد. او را می توان “پدر تبلیغ نوین اسلامی” نامید. نکته مهم آن است ما باید با اقتضائات زمان خود هماهنگ بشویم. امروزه هم با گسترش علوم اجتماعی مدل های پست مدرنی برای هجمه به اسلام نوشته شده است که باید با دقت آنها را رصد کرد و به دفاع از اسلام پرداخت.